ضروری است که معنای غیبت صغری و کبری را بدانیم غیبت صغری از نظر امام زمان نسبت به غیبت بعد کوتاه تر بوده است . در غیبت صغری عموم آن حضرت را نمی دیدند ؛ ولیکن گروه خاصی از مردم ، ایشان را زیارت می کردند و رابطه ای داشتند و می توانستند از طریق نایبان ویژه ی ایشان به امام علیه السلام دست یابند؛ و چنان که در پاسخ به سوالی گفته شد. از میان آن ها چهار نفر مشهورترند که رسما به خدمت امام علیه السلام می رسیدند.
غیبت کبری دوره ای است که در آن به طور معمولی به امام عصر علیه السلام دست رسی نیست و از آن بزرگوار اطلاعات دقیقی در دست نیست و کسی با حضرتش ارتباط دائمی و عادی ندارد ؛ اما لزوما در دوران غیبت مردم بلا تکلیف نخواهند بود . تشخیص وظیفه و عمل به احکام و عقاید شیعیان ، به عهده ی روات احادیث و فقها واگذار شده و به مردم توصیه شده است که بدان ها مراجعه کنند ؛ چرا که بیان فقه و احکام و عقاید یکی از شؤون امام زمان علیه السلام است . اکنون آن ها را از چه کسانی بیاموزیم ؟ چاره ای جز اطاعت امر امامان و رجوع به آشنایان احادیث امام علیه السلام نیست .
مراجعه به فقها و راویان احادیث در روزگاران امامان علیهم السلام نیز رسم بوده است . در دروه ی امامت امام صادق علیه السلام ، آن حضرت درمدینه بودند. کسانی که در مرو بودند و نیز بسیاری از مردم نقاط دیگر- که در تمام عمر یک بار هم به سعادت دیدار امام نائل نمی شدند- ناچار مسائل خود را از راویان اجادیث فرا می گرفتند. البته در آن عصر ، کتب احکام خلاصه تر بود.
طول زمان زمینه ی وسعت در فقه را ایجاد کرد. در عصر حضور امامان ، افراد مسایل محدود مورد نیاز را ، به طور مستقیم یا غیر مستقیم ، از خود امام می شنیدند و مشکل به سرعت حل می شد ؛ اما در روزگار غیبت کبری چنین نیست و متخصصان باید احادیث موجود را با کار علمی و تحقیق بررسی کنند.
در دوران غیبت ، به جز آیات و روایات ، در احکام و مسایل دینی ماخذ و مرجعی نداریم. عموم مردم هم تخصص و فهم لازم نسبت به دریافت حقایق آن را ندارند و از این رو، برای آگاهی از احکام دین ما را به فقیهان – که متخصصان استنباط حکم اند- ارجاع داده و گفته اند:
« توده ی مردم می توانند از فقیهی پی روی کنند که خویشتن دار باشد و دین نگه دار و مخالف خواسته های ( نفس) . فرمان بر مولای خویش ( خدا و اولیایش)».
امام زمان علیه السلام نیز فرمودند:
« در پیش آمدها به راویان حدیث ما مراجعه کنید که آنان حجت من بر شمایند و من حجت خدایم .»
کسانی در زمان غیبت از نظر اندیشه و فکر و روحیه به امامان و امام زمان علیه السلام نزدیک بوده اند که با کلمات و گفتارهای آنان انس و آشنایی دارند. احتمال می رود در میان فلاسفه ، شعرا، ادبا، عرفا، فیزیک دانان، رجالیون، اطبا ، مورخان و … کسانی باشند که به آن امام مهربان بسیار ارادت داشته باشند ؛ اما قرب فکری و روحی از آن کسانی است که با کلمات آنان انس و آشنایی دارند.
کلمات و تفاسیر آن بزرگواران پیکره ی اصلی عقاید ایشان را تشکیل می دهد و حامل علوم آنان است. شیعه باید به این افراد مراجعه کند؛ چرا که این ها اجکام و مسایل دین را عمیق تر فهمیده اند. ایشان نایبان عام امام علیه السلام – که حجت خداست – خوانده شده اند. البته اصطلاح نواب عام و نواب خاص به ملاحظه ی دو دوره ی غیبت کبری و صغری متداول گردیده است.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرموده اند: « یکی از مشخصات امام دوازدهم ، قائم آل محمد صلی الله علیه و آله این است که : دو غیبت دارد ؛ غیبت صغری و غیبت کبری.»
علت حقیقی دو غیبت را نمی دانیم ؛ اما می توان حدس زد که خداوند غیبت کوچک تر را برای عادت و آمادگی مردم برای غیبت کبری قرار داده است . این حدس را روایتی تایید می کند که محدث قمی در فصل دوم منتهی الآمال در زندگانی امام حسن عسکری علیه السلام آورده است؛ بدین گونه که امام دهم و یازدهم خیلی اوقات ، خود را از مردم پنهان می کردند تا برای غوغای غیبت کبری آماده شوند.
شاید اگر آن حضرت از اول در غیبت کبری می رفتند، حجت خدا بر مردم تمام نمی شد . در غیبت صغری عده ای خدمت آن حضرت می رسیدند؛ امامتشان برای عده ای ثابت می شد ؛ معجزاتشان ظاهر می گردید؛ از مردم دست گیری مستقیم می کردند؛ شناخته می شدند؛ ولی اگر آن حضرت پنج سال با پدرشان نبودند و از سال 260 هجری – که امام حسن عسکری علیه السلام به شهادت رسیدند- غیبت کبری شروع می شد، ممکن بود برای بسیاری از مردم اتمام حجت نشود.
شاید بتوان گفت: به عنایت پروردگار و برای اتمام حجت ، ایشان 69 سال در غیبت صغری به سر بردند؛ یعنی از سال شهادت آخرین نایب برگزیده و خاص ، جناب علی بن محمد سمری وفات کرد و با وفات او غیبت کبری آغاز شد . اگر دوران غیبت صغری را از اول عمر امام مهدی علیه السلام حساب بکنیم . مدت 74 سال و اگر از آغاز دوره ی امامت ایشان در نظر آوریم ، 69 سال به طول انجامیده است.
وجه نامگذاری به غیبت صغری آن است که دوره ی غیبت کوتاه تر بود و ضمن این که از عموم مردم غایب بودند ، گه گاه عده ای خاص خدمتشان می رسیدند. نواب ایشان – که چهار نفر از آن ها معروف ترند- به خدمت آن حضرت می رسیدند. گاهی به وساطت آنان افرادی دیگری هم با حضرتش دیدار می کردند . این نایبان افراد مطمئنی بودند و هرگز جا و مکان آن حضرت را آشکار نمی کردند. صرفا برخی از افراد را به خدمت امام علیه السلام می بردند. به خاطر همین، نام آن را غیبت صغری نهادند. از سال 329 هجری- که آن حضرت ب نایب خود نامه (= توقیع) فرستادند- و در آن اعلام کردند که:
« غیبت ( کبری و تام و) تمام ، آغاز شد.»
دیگر کسی نمی تواند مدعی نیابت خاصه و دیدار ارادی گردد.
غیبت کبری هم زمانش طولانی تر است و هم در آن، امام علیه السلام از بیشتر مردم پنهان اند و اگر کسی مشاهده کند و به خدمت آن حضرت برسد ، اشاره و اراده از جانب خود امام زمان علیه السلام است .
در این مسائل به کتابهایی از جمله کمال الدین صدوق ، ( صص 434-478 ) و اثبات الهدا شیخ حر عاملی رضوان الله تعالی علیه مراجعه شود. در آن ها کسان زیادی را که در غیبت صغری  و پیش از آن چه در زمان امام حسن عسکری علیه السلام در آن پنج سال و چه بعد از پایان دوره ی امامت امام حسن عسکری علیه السلام و چه به واسطه ی نایبان و چه بی واسطه، خدمت آن حضرت رسیده اند، روایاتی را آورده و داستانهایی را نقل کرده اند.