آیا امام زمان(عج) با انجام هر گناهی از ما اشک می ریزند؟

در قرآن کریم آمده است: «و بگو: [هر کارى می خواهید] بکنید، که به زودى خدا و پیامبر او و مؤمنان در کردار شما خواهند نگریست و به زودى به سوى داناى نهان و آشکار بازگردانیده می شوید؛ پس شما را به آنچه انجام می دادید آگاه خواهد کرد»؛ و در روایاتی تصریح شده است.

تعریف اصطلاحی شبهه
نگارنده منبعی علمی نیافته است كه در آن به تعریف علمی شبهه پرداخته و تفاوت شبهه و سؤال مشخص شده باشد. در این میان به جزوه‌ای دست یافتیم كه پژوهشگران دانشكده علوم حدیث با تأكید بر تفاوت میان سؤال و شبهه،‌ آن را این گونه تعریف كرده‌اند: هر اشكال، پرسش یا ابهامی كه در برداشت‌ها، تحلیل‌ها، تصمیمات و رفتارهای مرتبط با سعادت فرد یا جامعه منشأ خطا و اشتباه در شناخت حق از باطل گردد، شبهه نامیده می‌شود.  آنان فرق میان سؤال و شبهه را براساس هدف و حالت طرح مسئله تبیین كرده‌اند:
“هدف از سؤال یافتن حقیقت است اما هدف از شبهه سست كردن پایه‌های حقیقت؛ علاوه بر آن سؤال مؤدبّانه طرح می‌شود، اما شبهه با انواع طعن‌ها، توهین‌ها و … همراه است و اما منظور ما از سؤالات و شبهات حدیثی، مجموعه سؤال‌ها و ابهام‌ها و طعن‌هایی است كه در آن یك حدیث خاص مورد سؤال واقع و مضمون آن تكذیب شده است و یا آنكه اندیشه یا اعتقادی از مجموعه اعتقادات و معارف تشیع را مورد سؤال و تشكیك قرار داده‌اند و دستمایه‌ی آن سؤال یا شبهه، حدیث است. “
تعریف فوق از سؤال و شبهه منحصراً معطوف به مواردی است كه با ابزار گفتار بیان شده است؛ در حالی كه ابزار شبهه فراتر از گفتار است؛ از این رو لازم است در تعریف شبهه ابزار آن را به گفتار منحصر نسازیم؛ زیرا بسیاری از شبهات با ابزاری غیر از گفتار ابراز می‌شوند؛ با توجه به این نكته، تعریف صحیح‌تر شبهه به این شرح است: «هر پیام مشتمل بر دستگاهی شبه استدلالی كه در آن یكی از باورها و بنیادهای اعتقادی یا تعالیم عملی دین مورد خدشه قرار گیرد یا منشأ خطا و اشتباه در شناخت درست آنها و هر حقیقتی شود.»
در تعریف یاد شده، واژه پیام به منزله جنس تعریف است. پیام اعم از گفتار، رفتار یا هر چیز دیگری است كه می‌تواند حامل شبهه و حاكی از آن باشد؛ زیرا پیام‌ها از راه‌های مختلف غیرمتنی و گفتاری مانند رفتار و نمادها نیز قابل ابراز و انتقال‌اند؛ نظیر پیام‌های تبلیغاتی كه از طریق تصویر به مخاطب القا می‌شوند.
برای مثال در یك تصویر تبلیغاتی، چهره شاداب یك جوان غربی با چشم رنگی، لباس‌ها و نمادهای مشخص آن مانند كاپشن و شلوار لی و… به تصویر كشیده شده است كه به یك موتورسیكلت تكیه زده است؛ در حالی كه پشت سر او تا دوردست صدها موتورسیكلت دیده می‌شود كه در فضای آزاد به طور منظم چیده شده‌اند. در تصویر دیگری، چهره نه چندان شاداب یك جوان شرقی با لباس فرم ویژه مردم چین و كره شمالی نشان داده می‌شود كه با رغبت و اشتیاق، ‌تنها به یك موتورسیكلت چشم دوخته كه در حصار و پشت ویترین مغازه نهاده شده است.
تقارن دو تصویر این پیام را القا می‌كند كه جوان غربی از امكانات مورد علاقه جوانان برخوردار و كاملاً شاداب است؛ ولی جوان چینی و كره‌ای محروم از آزادی كه لباس فرم نماد و دلیل آن است و محروم از امكانات در حسرت حتی یك موتورسیكلت، آن هم از آن سوی شیشه است كه به سرابی می‌ماند. در این دو تصویر نه گفتاری ردّ و بدل شده و نه گزاره‌ای نوشته شده است؛ بلكه پیام از طریق نوعی تصویرگریِ نمادین بیان و القا شده است.
بسیاری از تصاویر و كاریكاتورهایی كه به قصد تخریب پایه‌های اعتقادی كشیده شده‌اند، از این قبیل‌اند. البته در پیام‌هایی كه تصاویر القا می‌كنند، الزاماً قصد تخریب وجود ندارد؛ چرا كه گاهی عكاس یا فیلمبردار تصویری تهیه می‌كند كه صحنه‌ای مخرب را رقم می‌زند، بدون آنكه قصد تخریب داشته باشد؛ ولی انتخاب یك عكس یا فیلم خاص و انتشار آن می‌تواند همراه با قصد تخریب باشد، هرچند آن تصویر با این هدف تهیه نشده باشد.
معمولاً شبهات بیان شده در قرآن كریم صریح و روشن هستند و از طریق حكایت گفتار شبهه‌گر به مخاطب فهمانده می‌شوند؛ هرچند در شماری از آیات نیز به طور تلویحی، غیر مصرّح و مضمر به شبهه اشاره شده است. در این موارد از فضای آیه و عناصر معرفتی موجود در آن می‌توان فهمید كه آیات الهی معطوف و ناظر به كدامین شبهه‌اند. چنان كه در مواردی صرفاً به بیان فعل یا افعال مخدوش بسنده شده و سپس عناصری معرفتی در آیات آمده است كه نشان می‌دهد فعل یا افعال بیان شده بر نوعی شناخت استوار است؛ شناخت نادرستی كه بر شبهه مبتنی و این افعال نشان دهنده آن است.
در هر صورت انواع گزارش شبهه در قرآن با گزارش گفتار یا رفتار یا تركیبی از گفتار و رفتار همراه است؛ چنان كه پاسخ‌ها نیز در قالب گفتار، رفتار یا تركیبی از گفتار و رفتار ارائه می‌شود.
همچنین در تعریفی كه از شبهه بیان كردیم، آمده است كه شبهه «مشتمل بر دستگاهی شبه استدلالی است»؛ این بدان معناست كه هیچ شبهه‌ای به خودی خود شكل نمی‌گیرد. هر شبهه بر عناصری شناختی استوار است و بر نوعی استدلال تكیه دارد. ساختار استدلال با دسته‌ای از گزاره‌ها همراه است كه دستگاهی فكری را سامان می‌دهد. این دستگاه استدلالی همان قیاس است؛ قیاسی كه باید از یقینیات تشكیل شده باشد تا برهانی بوده، بالذات و به اضطرار منتج باشد.  در حالی كه دستگاه استدلالی شُبهه فاقد مؤلفه‌های علمی مورد نیاز است؛ از همین رو شِبه استدلالی نامیده شده است تا بر این نكته تأكید شده باشد كه اولاً شبهه بر نوعی استدلال تكیه دارد و ثانیاً استدلالی كه شبهه بر آن متكی است، فاقد مؤلفه‌های علمی لازم و صرفاً مشابه استدلال است.

الف) مفهوم‌شناسی واژه «شبهه»
«شُبهه» بر وزن فُعلَة است. مصدر در این وزن بر رنگ مانند خُضرة به معنای سبزی، حُمرة به معنای سرخی، دُهمة به معنای سیاهی شب و نیز بر واحدی از مقدار دلالت دارد؛ مانند لُقمَة. اهل لغت آن را «التباس» معنا كرده‌اند (1) كه به نظر می‌رسد این معنا با توجه به اثر آن است؛ زیرا شبهه به مقداری از شباهت اطلاق می‌شود كه به طور معمول سبب التباس و اشتباه می‌گردد.
اركان شبهه عبارت‌اند از: 1. حقیقت؛ 2. مشابه حقیقت؛ 3. میزانی از شباهت به حقیقت كه سبب خطا گردد. نكته قابل توجه در تعریف شبهه آن است كه همواره به گونه‌ای با حقیقت پیوند دارد؛ به طور كلی تا حقیقت و میزان قابل توجهی از مشابهت با حقیقت نباشد، اساساً شبهه‌ای شكل نخواهد گرفت.

1. تقابل یقین و شبهه
یقین همان جزم مطابق با واقع است. جهل در معرفت یقینی راه ندارد؛ زیرا یقین مطابق با واقع است. چنین معرفتی تردیدپذیر نیست؛ (2) بنابراین جزمی است. دفع و رفع شبهه در مطلوب‌ترین شكل آن به حالتی در انسان منجر می‌شود كه یقین نام دارد.
2. واژه‌های هم خانواده‌ی شبهه در قرآن
واژه‌های هم خانواده شبهه در قرآن كریم در سه شكل و معنای ذیل به كار رفته‌اند:
1. «متشابه» به معنی نظیر و مماثل؛ واژه‌ی متشابه در برخی آیات به معنای نظیر و مماثل به كار رفته است كه بیان كننده سطح قابل توجهی از مشابهت است؛ به گونه‌ای كه گویی رابطه میان دو متشابه، این همانی است. (3)

معنای مورد نظر ما از واژه «شبهه»‌ به معنای واژه متشابه نزدیك است. اساساً متشابهات خود منشأ بسیاری از شبهات‌اند. (4) معنای واژه‌های قرآنی متشابه (اسم)، تشابه (فعل)، شُبَّهَ (فعل) و متشابهات، تأیید می‌كند كه شبهه به میزانی از مشابهت اطلاق می‌شود كه سبب اشتباه در تشخیص شود.

1-.ابن منظور؛ لسان العرب؛ ج13، ص503.

2.رك: عبدالله جوادی آملی؛ تفسیر موضوعی قرآن كریم: مراحل اخلاق در قرآن، ج11،‌ص351.
3.«وَ أُتُوا بِهِ مُتَشَابِهاً»(بقره:25). «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتَاباً مُتَشَابِهاً …» (زمر:23). «وَ جَنَّاتٍ مِنْ أَعْنَابٍ وَ الزَّیْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُشْتَبِهاً وَ غَیْرَ مُتَشَابِهٍ » (انعام:99). «وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُکُلُهُ وَ الزَّیْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُتَشَابِهاً وَ غَیْرَ مُتَشَابِهٍ» (انعام:141).

4.رك: عبدالله جوادی آملی؛ تفسیر موضوعی: قرآن در قرآن، ج1، ص450

پرسش :بحث منجي در تمام اديان از جمله اديان بشري وجود دارد. پس اين احتمال وجود دارد كه اين انديشه ساخته ذهن بشري باشد كه در اديان ديگر و از جمله اسلام نفوذ كرده باشد، اسلام در اين باره چگونه پاسخ مي‌دهد؟
پاسخ :

اشاره: اين يك واقعيت است كه عقيده به مصلح كل، يك فكر و عقيده جهاني بوده و اختصاص به يك ملت و يا مذهب و دين ندارد. بلكه تمام اديان آسماني در اين عقيده مشترك‌اند. و پيروان همه اديان معتقدند كه در يك عصر تاريك و بحراني، كه جهان را فساد، بي‌ديني و بيدادگري فرا گرفته، نجات دهنده‌اي بزرگ طلوع مي‌كند و به واسطه نيروي قوي فوق العادة غيبي، اوضاع آشفته جهان را اصلاح مي‌كند. و خداپرستي را بر بي‌ديني غلبه مي‌دهد. و همه در انتظار چنين موعود نيرومند غيبي به سر مي‌برند. ولي در مصداق آن نظرهاي گوناگوني وجود داشته و هر ملتي آن رابه لقبي مخصوص مي‌شناسند.
امّا اين كه اين انديشه ساخته ذهن بشري باشد، يا اين كه از اديان و ملل گذشته در اسلام نفوذ كرده باشد، بدور از واقعيت است. بلكه اين يك وعده بر حق خداوند است كه در نهاد بشري نهفته شده است. بدليل اينكه:
1. اگر انديشه بشري و ديني بر اساس آن استوار گرديده باشد، هيچ گاه بقاء و ثبات نخواهد داشت. زيرا در اثر تحولات بشري و نقض و ابرام‌‌هاي انديشه ديگران بر آن، و زمينه رشد فكري بشر در عالم، خاصيت اوليه خود را از دست داده، كم كم رو به فراموشي سپرده مي‌شود كه نمونه بارز آن، دين فرعوني است كه تاريخ و تجربه نشان داده كه هيچ گونه اثر از آن در دنياي فعلي وجود ندارد تا تحت عنوان دين فرعوني مطرح باشد.
2. ايمان به ظهور مصلح ديني در عالم و برپا داشتن حكومت عدل الهي در تمام نقاط زمين، از اهداف همه انبياء گذشته بوده و نسل به نسل آن را تقويت نموده‌اند.
و هم چنين، از انديشه‌هاي اديان معروف در جهان و ملل گذشته، بشارت به ظهور خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ و مصلح و منجي بشري در آخر الزمان كه تحقق سعادت بشري در آن است داده شده است.و در طول تاريخ بشري علاوه بر بشارتهاي انبياء به مصلح كل ومنجي بشري، آرزوي همه انسانها بوده است. و حتي آنهايي كه پايبندي به دين نداشته و گفتار انبيا را تكذيب مي‌كردند، در لابلاي گفتار و انديشه‌هاي آنان نيز، وجود داشته و انتظار يك چنين مصلحي را داشته‌اند.
3. ايمان به مصلح موعود، خواستة فطري همه انسانهاست. و همه انسانها فطرتاً قايل به كمال بوده و در جستجوي آن مي‌باشند. و همه انسانها، فطرتاً عدالتخواه بوده و از ظلم و جور بيزارند و حاجتي بشري كه خواهان عدالت وكمال است، در نهاد هر انسان پوشيده بوده و در زمانهاي گوناگون ابراز گرديده است. چنان كه در اين باره محققين ديني اينگونه مي‌فرمايند:
الف. آيت الله سيد محمد باقر صدر: «كمال و دوري از نقض و تنفر از زشتي‌ها خواسته فطري همه انسانها بوده است. و بر اساس فطرت انساني و وعدة بر حق خداوند، كمال نهايي و برچيده شدن ظلم كامل به وجود مبارك امام مهدي (عج) تحقق خواهد يافت. لذا همه انسانها اعم از موحد و غيرموحد، بر اساس آن نهاد خدادادي به دنبال تحقق يك چنين انديشه بود، و در طول تاريخ بشري انتظار آن را كشيده‌اند. و اين خواسته، خواستة نوع انسان بوده است، امّا در اسلام، جهت‌دار مي‌گردد.»
ب. علامه طباطبايي (ره): … از روزي كه بشر در زمين سكني گزيده، پيوسته در آرزوي يك زندگي اجتماعي مقرون به سعادت، و آن هم،به تمام معني مي‌باشد. و به اميد رسيدن چنين روزي قدم بر مي‌دارد. و اين خواسته همان خواستن آدم تشنه است كه فطرتاً قايل به آب بوده و اگر آب نبود تشنگي آن برطرف نمي‌شد. و يا اگر فطرتاً تمايل به بقاي نسل بشر نبود، تمايل جنسي تصور نمي شد. از اين رو، به حكم ضرورت و فطرت، آينده جهان روزي را دربرخواهد داشت كه در آن روز جامعه بشري پر از عدل و داد شده و با صلح و صفا و همزيستي، غرق در فضيلت و كمال شوند و استقرار چنين وضعي به دست خود انسان خواهد بود. و رهبري چنين جامعه‌اي منجي جهان بشري و به لسان روايات مهدي (عج) خواهد بود. كه موعود و منتظر همه اديان و مذاهب گوناگون در جهان بوده است. و كسي كه نجات دهندة بشريت است، در ميان همه بشريت سخن به ميان آمده و عموماً ظهور او را نويد داده‌اند. گر چند در تطبيق آن اختلاف دارند. ولي حديث متفق عليه در ميان امت اسلامي، قول رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ است كه فرموده: «المهدي من ولدي».
ج. آيت الله صافي گلپايگاني
حقيقت مهدويت، منتهي شدن سيري جوامع جهاني به سوي جامعه واحد، حكومت حق و عدل جهاني، رهبري ابرمرد الهي كه موعود همه انبياء و اديان بوده و دوازدهمين وصي پيغمبر آخر الزمان تحقق مي‌يابد، مطلوب هر فطرت و خواسته‌ هر وجدان انساني است. اجماع امم و ملل بر اين كه پايان جهان، سعادت عمومي است و در دنبال آن تاريكيها، روشنايي است، اين يك اصل فطري است كه با سنت جهان و حركت عالم و با بنياد جهان كه با حق استوار است موافق مي‌باشد. اين انديشه اختصاصي، مخصوص انسان است، كافر و مؤمن نمي‌خواهد.
بنابراين، اگر انديشه مصلح كل و موعود امم و ملل، بر اساس حكمت الهي و وعدة بر حق و بر مبناي فطرت استوار نبود، هيچ گاه انديشه بشري در تمام جوامع و ملل، اينگونه هماهنگ و بر مدار واحد نخواهد بود.
4. ايمان به مصلح جهاني در تفكر غير ديني؛ چنان كه در بيان بزرگان آمده است، انديشه اصلاح جهاني مربوط به نوع انسان بوده و مختص مؤمنين و متدينان نيست. «برتراند راسل» كه يك انسان غيرديني است مي‌گويد: «عالم در انتظار مصلح است كه همه را به وحدت دعوت نموده و در تحت يك پرچم و يك شعار فراخواند.»
و هم چنين، انيشتاين نيز مي‌گويد: «بعيد نيست، روزي بر جوامع عالم بيايد كه همه با صفا و سلام و محبت زندگي كنند.»
5. بشارت‌هاي اديان گذشته؛ دليل ديگري در اين جهت كه انديشه مصلح كل و يا مهدويت خلاق ذهن بشري نمي‌باشد، بشارت‌هاي اديان گذشته است. بسياري از كتب اديان، بشارتهائي از پيغمبر خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ داده است و وعده داده‌اند كه سلسله نبوت در او پايان يافته و نبي و پيامبر ديگر، بعد از او نخواهد بود و قرآن كريم نيز اين وعده‌ها را تأييد كرده و از جمله قول عيسي بن مريم ـ عليه السّلام ـ را اينگونه مي‌فرمايد: حضرت عيسي بن مريم ـ عليه السّلام ـ فرمود: «اي فرزندان اسرائيل، من فرستاده خدا به سوي شما هستم، آنچه از تورات در دست دارم تصديق كنيد. و بعد از خودم به رسولي بشارت مي‌دهم كه اسم او احمد است.و همان گونه كه اديان گذشته و پيامبران الهي از نبي خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ خبر داده و از اوصياء او نيز بشارت داده‌اند كه به نمونه آن اينگونه اشاره مي‌گردد:
كتاب مقدس در متن عبري و در سفر تكوين آيات: 17 ـ 20 اينگونه مي‌گويد: «وعدة باري تعالي خطاب به حضرت ابراهيم ـ عليه السّلام ـ : «محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ خاتم رسولان و ائمه دوازده گانه، اوصياء او مي‌باشد. او از صلب تو و از نسل اسماعيل به وجود خواهد آمد.[10]» و اين بشارت گذشتگان، از زبان پيامبر گرامي اسلام كه زبان وحي است، تأييد گرديده و منابع ديني اعم از تمام فرق مسلمين از آن خبر داده است. و ممكن است شبهه‌اي به وجود بيايد كه كتب انبياء گذشته تحريف شده است. فلذا، بشارت‌هاي آنان نيز اعتبار ندارند، پاسخ اين است كه تحريف، يك امر مسلم و قطعي است. ولي مواردي را كه قرآن و يا رسول گرامي ـ صلّي الله عليه و آله ـ آن را تأييد كرده، اين نيز امر قطعي ديگري است كه آن گونه موارد، از تحريف مصون مانده است. والّا قرآن و يا رسول گرامي ـ صلّي الله عليه و آله ـ از عمل تحريف شده هيچ گاه خبر نداده و آن را تأييد نمي‌كند. و در ثاني، اگر تمام كتب آسماني را تحريف شده بدانيم، كلام رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقض مي‌گردد.
چون پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ در ابتداي رسالتش، رسالتش را استناد مي‌كرد به بشارتهاي انبياء قبل از خودش، فلذا مواردي را كه قرآن و پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ خبر داده است. امر مسلم و قطعي خواهد بود.
بنابراين، انديشه مصلح موعود و يا مهدي منتظر، يك انديشه بشري و زاييدة ذهن ملل و جوامع نمي‌باشد وچنين نيست كه اين انديشه زاييدة ذهن بوده و در اسلام نيز نفوذ كرده باشد. بلكه اين انديشه اگر در جوامع قبل از اسلام بوده بر اساس وعده الهي و حكمت حكيمانه او و بر مبناي فطرت بشري استوار بوده است. و اين انديشه فطري در زمانهاي گوناگون بروز داده شده است. و علاوه بر آن، همة انبياء گذشته و كتب آسماني از آن خبر داده و به آن بشارت و وعده داده‌اند و قرآن كريم كه كلام الهي و وحي منزل است، ريشه‌هاي اين وعده الهي را بازگو نموده و با تأويل و تفسير روايات عترت ـ عليهم السّلام ـ تبيين گرديده است.
منابعي كه در اين جهت معرفي مي‌گردد:
1. اديان و مهدويت، محمد بهشتي.
2. امامت و مهدويت، آيت الله صافي گلپايگاني.
3. مجله الفكر الاسلامي، شماره 28 و 29، ربيع الثاني، 1418 ق.
4. اهل بيت در كتاب مقدس، احمد واسطي.
5. بشارات عهدين، شيخ محمد صادقي و…
حضرت علي ـ عليه السّلام ـ :
ارادة حتمي خداوند بر اين قرار گرفته است كه ـ دير يا زود ـ پايان حق، پيروزي و پايان باطل، نابودي باشد.

پرسش:
علت توسل به ائمه امامان معصوم علیه السلام چیست؟ مگر خداوند تبارک نفرموده: “بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را “پس چه نیازی به توسل داریم؟

پاسخ:

انسان برای دستیابی به اهداف مورد نظر خود از وسایل مشروع بهره برداری می کند و اموری را وسیله قرار می دهد که به هدف خود برسد سوار اتومبیل می شود تا زودتر به محل کار برسد و با دستان خود کلید را بکار می گیرد تا در را باز کند. اینها در امور عالم طبیعت است در عالم معنا و ملکوت هم انسان از اسباب و وسایلی برای رسیدن به هدف خود استفاده می کند که قهرا اسباب و وسایل غیر مادی و غیر طبیعی هستند.

استفاده از وسیله مادامی که وسیله باشد و خود هدف نباشد چه در امور معنوی و چه در امور مادی ایرادی ندارد و منافات با توحید افعالی ندارد چون خداوند خود این امور را وسیله قرار داده است و وسیله بودن آنها هم از خود خداوند است هرگز کسی که بر هواپیما سوار شده تا به مقصد خود برسد را نمی توانیم متهم به شرک کنیم چون هواپیما را وسیله قرار داده است و همین طور است امور معنوی·

ما برای رسیدن به کمال معنوی از اسباب معنوی سود می جوییم و توسل به امامان معصوم در این راستا تحقق می یابد. ما از آنان می خواهیم با توجه به مقام قرب و منزلتی که در نزد خداوند دارند ما را دعا کرده و دستگیری نمایند تا به حاجت هایمان دست یابیم و در این گذر ما آنان را بنده ولی مقرب و آبرومند خدا می دانیم نه بیش از آن